1
2- ضرورت شناخت جریانات سیاسی:
1ـ تشخيص درست دوستان از دشمنان، خودي‌ها از غير خودي‌ها بر اساس آموزه‌هاي تولي و تبري ديني.
2ـ تعيين نوع مواجهه و موضع‌گيري مناسب در برخورد با جريانات سياسي بر اساس رسالت پاسداري از انقلاب و نظام اسلامي.
3ـ ظرفيت‌سازي و كارآمد سازي سپاه و بسيج در مقابله با تهديدات سخت، نيمه سخت و نرم فراروي جمهوري اسلامي ايران.
4ـ توسعه و تعميق انقلاب اسلامي و عمق‌بخشي داخلي با مهندسي فرهنگي و تأثيرگذاري بر افكار عمومي.
3 -صورت بندی جریانات سیاسی (بر مبنای نقش دین و مذهب):
بر اين اساس جريانات سياسي به چند دسته تقسيم مي‌شوند:
1- جریان غیرمذهبی:
به نقش مذهب در اداره جامعه قائل نيستند، همانند برخي احزاب و گروه‌هاي ملي‌گرا و قوم‌گرا.
2 -جریان ضدمذهبی:
علاوه بر نفي و انكار دين و شريعت، به مقابله جدي با دين‌مداران و نظام ديني جمهوري
اسلامي ايران برخاستند همانند احزاب ماركسيستي توده، چريك‌هاي فدايي و پيكار.
3- جریان مذهبی:
آنان با اعتقاد به دين، قرائت يكسان از نقش اجتماعي مذهب ندارند.
دسته‌بندي جريان مذهبي:
طرفداران جريان مذهبي به دو طيف تقسيم مي‌شوند:
الف) جريان مذهبي اقلي (دينداران):
اين جريان معتقد است بايد حداقل توقع و انتظار از دين را داشت، لذا دين را يا امر شخصي و يا صرفاً در حوزه امور فردي و يا آن را صرفاً در جامعه امري اخلاقي دانسته و بر اين اساس در حوزه مسايل دنيوي و عرف معتقد به بهره‌گيري از دستورات عقلي نه دستورات ديني مي‌باشند.
به طور مثال از چهره‌هايي چون دكتر سروش و مهندس بازرگان تا روحانيوني مثل فاضل ميبدي و يوسفي اشكوري و نيز احزابي چون كارگزاران و مجاهدين انقلاب تا مشاركت و دفتر تحكيم وحدت و ... در اين طيف‌اند.
جريان‌شناسي سياسي ایران -کلیات
4- ادوار مهم تاریخ معاصرایران و نقاط عطف تاریخی:
1: انقلاب مشروطه: تلاش برای استقرار عدالت، پارلمان و قانونگذاری(1285)
2: نهضت ملی شدن نفت: ملی كردن صنعت نفت و رهانیدن از استعمار انگلیس(1332)
3: نهضت امام خمینی و پیروزی انقلاب اسلامی: تلاش برای استقرار نظام جمهوری اسلامی(1342 تا1357)
4: عصر جمهوری اسلامی تا دوم خرداد 76: دوران تثبیت انقلاب و شكل‌گیری جریانات(57 تا76)
5: عصر حاكمیت اصلاح‌طلبان (اوایل 76 تا 84)
6: عصر حاكمیت اصولگرایان (از 84 تا بحال)
جريان‌شناسي سياسي ایران -کلیات
صورت‌بندی و آرایش جریانات سیاسی ایران
دوره اول: عصر مشروطه طلبان
دوره دوم: عصر ملی شدن صنعت نفت
دوره سوم: عصر نهضت امام خمینی(ره) و پیروزی انقلاب اسلامی
دوره چهارم: عصر جمهوری اسلامی تا دوم خرداد 76
دوره پنجم: عصر حاکمیت دوم خردادیها و اصلاح طلبان
دوره ششم: عصر حاکمیت اصولگرایان
جریانات سیاسی ایران
دوره اول)عصر مشروطه طلبان:
1)جریان اسلام‌گرا
2)جریان ملی‌گرا
3)جریان چپ‌گرا
جريان‌شناسي سياسي ایران - عصر مشروطه طلبان
1)جریان اسلام‌گرا:
1-1 جریان مشروطه مشروعه، رهبر آن شیخ فضل‌اله نوری است.
دیدگاه فكری: پیرو مكتب سامرا به رهبری میرزای شیرازی و به دنبال تعمیم ولایت در حوزه سیاست و طرح ولایت و اطاعت از فقیه جامع الشرایط بوده‌اند.
2-1 جریان مشروطه مذهبی ضدغرب، نظریه‌پرداز آن آیت‌ا… نائینی است.
دیدگاه فكری: ریشه آن در مكتب نجف به رهبری آخوند خراسانی و به دنبال تعمیم سیاست در حوزه ولایت، و در پی اثبات مشروعیت گذار از رژیم استبدادی به مشروطه است.
جريان‌شناسي سياسي ایران - عصر مشروطه طلبان
2)جریان ملی‌گرا: (ناسیونالیسم) از رهبران آن تقی‌زاده، میرزا ملكم خان، میرزا فتحعلی آخوندزاده
- مهمترین مبانی: باستان‌گرایی، شاه‌محوری، سكولاریسم و غربزدگی.
حزب دمكرات(عامیون) مهمترین مصداق آن است كه تقی‌زاده شعار از فرق سر تا ناخن پا باید فرنگی شد
ر هبر آن بود.
3) جریان چپ‌گرا: از رهبران آن حیدر عمواوغلی، جعفر پیشه‌وری در حزب كمونیست، در دوران
جنگ جهانی اول بودند.
3-1 جریان مشروطه‌خواه آزادی طلب:
الف)مشروطه ترقی‌خواه: روشنفكران غربگرای ضداستبداد و عضو فراماسونری
ب) مشروطه‌میان رو به گرایشات دینی: آیت‌اله بهبهانی و طباطبایی، در تحصن
در سفارت انگلیس مخالف نبوده و با روشنفكران رابطه خوبی داشتند.
4-1 جریان عالمانی كه سیاست سكوت را برگزیدند:
(به دلیل اختلاف بین علماء) همچون آیت‌ا… میرزای شیرازی دوم رهبر
انقلاب 20(ثوره العشرین) عراق.
دوره دوم)عصر ملی شدن صنعت نفت:
1) جریان اسلام‌گرا
2) جریان‌ملی‌گرا
3) جریان چپ‌گرا
1) جریان اسلام‌گرا
1-1 جریان اسلام‌گرای سیاست پرهیز:
در رأس آن آیت‌ا… بروجردی زعامت حوزه‌های علمیه قم بود كه به دلیل احساس خطر از كمونیسم، نقش مقدس نماها از حركتهای انقلابی و مصلحانه، نقش افراد نفوذی و… از ورود به سیاست پرهیز داشت. اگر چه منشأ تربیت نسلی از فضلا چون امام خمینی، بهبود وضعیت حوزه قم، حمایت از تشیع و… بودند.
2-1 جریان اسلام‌گرای مبارز:
درصدر آن آیت‌ا… كاشانی است. تلاش این جریان مبارزه پارلمانی برای رفع سلطه استعمارگران انگلیسی و محدود كردن سلطنت به چارچوب‌های قانون اساسی و رعایت دستورات اسلامی در حد امكان بود. از مهمترین دستاوردهای آن، تصویب طرح ملی شدن نفت در مجلس شانزدهم و حمایت از دولت ملی مصدق و برپایی قیام 30 تیر 1331 بود.
3-1 جریان اسلام‌گرای دین‌مدار:
در رأس آن شهید نواب صفوی رهبر فدائیان اسلام بود. مهمترین اهداف آنان، مبارزه با تمام اشكال بی‌دینی، تلاش برای ایجاد حكومت اسلامی و اجرای قوانین اسلامی و… بود. از دیگر رهبران آن، خلیل طهماسبی سیدحسن امامی، مظفر ذوالقدر عبدالحسین واحدی و… بودند.
4-1جریان اسلام چپ‌گرا:
درصدر آن محمد نَخشب رهبر خداپرستان سوسیالیست بود. آنها درصدد مصادره عدالت‌گرایی و سوسیالیسم به نفع اسلام بودند كه از مهمترین چهره‌های آن حسین راضی، جلال آشتیانی، دكتر شریعتمداری، ابراهیم یزدی و… بودند. علایق شریعتی در دهه سی باعث ترجمه كتاب (جوده السحار) بود كه نام آن را ابوذر، خداپرست سوسیالیست گذاشت.
5-1جریان اسلام راست گرا:
شاخص آن بازرگان است. این جریان درصدد ارائه چهره جدید از دین و انطباق با علوم تجربی بودند. كتاب ”مطهرات در اسلام“ و ”راه طی شده“ در این راستاست. پیروی بی‌چون و چرای بازرگان از مصدق در صحنه سیاسی ملاك راهنمای او بود.
2) جریان‌ملی‌گرا:
در رأس آن جبهه ملی و مصدق‌اند.
دو شاخه ملی‌گرایی در ایران:
الف- ملی‌گرایی دولتی، كه شاه مبلغ آن بود. و آمیزه‌ای از غرب گرایی، باستان گرایی و زرتشتی‌گری بود.
ب- ملی‌گرایی مبارز، که جبهه ملی از احزاب مختلف در 1328 تشكیل شد.
از مهمترین رهبران آن مصدق، بختیار و سنجابی بودند .
مبانی این تفكر:
اصالت ملیت به جای دیانت، باستان‌گرایی، قانون اساسی مشروطه، سكولاریسم و… است.
3) جریان چپ‌گرا:
از مهمترین این جریان، حزب توده و رهبر آن شامل نورالدین كیانوری و احسان طبری بودند. شیوه‌های این جریان بهره‌گیری از شیوه‌های تروریستی، جاسوسی به نفع شوروی و ادای مسلمانی به منظور فریب مردم بود.
فعالیت سازمان مخفی این حزب، دارا بودن تشکیلات صنفی، آنرا متشكل‌ترین حزب در طول تاریخ معاصر کرده است.
دوره سوم) عصر نهضت امام خمینی(ره) و پیروزی انقلاب اسلامی:
1)جریان اسلام‌گرا
2)جریان ملی‌گرا
3)جریان چپ‌گرا
1) جریان اسلام‌گرا
1-1 جریان اسلام فقاهتی:
در رأس آن حضرت امام خمینی است. این جریان اعتقاد دارد اسلام نه تنها برای زندگی فردی انسانها، بلكه برای جامعه دارای قوانین حقوقی و كاملی است و توانایی تشكیل و اداره حكومت اسلامی را داراست. این جریان فقه آل محمد(ص) را برنامه عملی و تئوری زندگی بشر دانسته و معتقد به اصل ولایت مطلقه فقیه، استقرار عدالت، مردم سالاری دینی، استقلال و پیشرفت مادی و معنوی در سایه دین است.
2-1 جریان اسلام راست‌گرا:
جریان‌های التقاطی كه اسلام را با لیبرالیسم مخلوط كردند. مصداق برجسته آن نهضت آزادی و مهندس بازرگان است كه مهمترین شاخصه فكری آن، سكولاریسم، اعتقاد به جمهوری دمكراتیك اسلامی، دین شناسی با رویكرد روشنفكری است.
3-1 جریان اسلام چپ‌گرا:
تبلور آن در جریان سازمان مجاهدین خلق(منافقین) و گروهك فرقان است. آنها علمی بودن مارکسیسم را پذیرفتند. مخالفت با اسلام شناسی حوزوی و انحرافات فكری آنان، مهمترین دلیل عدم تایید در نجف از سوی امام خمینی بود. گروهك فرقان نیز با قرائت ماركیسستی از اسلام، روحانیت را سدی در راه پیشرفت و تمدن ایران می‌دانست و در سال 58 درصدد ترور 22 چهره روحانی و 15 نفر غیرروحانی بودند.
4-1 جریان اسلام متحجر:
نماد آن انجمن خیریه حجتیه مهدویه بود، که در سال 1335 به رهبری شیخ محمود حلبی تشكیل شد. از مهمترین شاخصه‌های آن: توجه به مسایل فرعی مثل انجمن مبارزه با بهائیت، مخالفت با مبارزه علیه طاغوت، جدایی دین از سیاست، انتظار منفی، عدم اعتقاد به ولایت فقیه و مخالفت با فلسفه بوده است.
2) جریان ملی‌گرا:
در رأس آن شاپور بختیار، دكتر سنجابی در جبهه ملی قرار داشتند. از مبانی فكری این جریان اعتقاد افراطی به ملیت، باستان گرایی، ترجیح ایرانیت به اسلامیت، سكولاریسم همچنین وابستگی به غرب و آمریكا، اعتقاد به قانون اساسی مشروطه، دفاع از نظام شاهنشاهی، ضعف و بی‌ایمانی به مذهب بوده است. از مهمترین اقدامات آنان، قبول نخست وزیری رژیم پهلوی، مخالفت با لایحه قصاص بوده است.
3) جریان چپ گرا:
مشهورترین این جریان حزب توده و چریكهای فدایی خلق‌اند. از مهمترین شیوه‌های آنان جاسوسی به نفع شوروی، بهره‌گیری از شیوه‌های تروریستی، بوده كه بعلت ریشه‌دار بودن مذهب در ایران و لو رفتن ماهیت آنان موفق نشدند.
دوره چهارم ) عصر جمهوری اسلامی تا دوم خرداد 76:
1)جریان چپ مارکسیستی
2)جریان لیبرال
3)جریان خودی
1) جریان چپ مارکسیستی
مبانی فكری آنان: نفی مالكیت خصوصی، الحاد و نفی دین و خدا بود.
1-1 حزب توده:
در سال 58 به جذب جدید اقدام و در سال 60 و 59 به توسعه و انسجام بخشی تشكیلاتی روی آوردند و خود را حامی استراتژیك خط امام مطرح و با حمایت از تسخیر لانه جاسوسی آمریكا در جامعه تحكیم یافتند. با طراحی کودتا و دستگیری رهبران آن در سال 62 متلاشی گردیدند.
2-1 چریکهای فدائی خلق:
اختلاف در شیوه مبارزه با نظام به دو طیف اكثریت و اقلیت تقسیم شدند.
اكثریت به حزب توده نزدیك و اقلیت مبارزه مسلحانه را در پیش گرفت.
3-1 حزب دموکرات کردستان ایران:
رهبری آن تا سال 68 با قاسملو بود كه در وین اتریش ترور شد، كارنامه آن وابستگی به شوروی، اقدامات جدایی طلبانه، خودمختاری كردستان و همكاری با دولت بعثی عراق، مبارزه مسلحانه علیه نظام بود كه هنوز هم مبارزه علیه نظام را استمرار می‌دهد. این جریان بیش از سی و شش هزار شهید بر نظام تحمیل كرد.
4 -1 حزب كومله:
این جریان مائوئیستی، به دنبال ناسیونالیسم كردی و مبارزه مسلحانه با نظام بود.
5-1 سازمان مجاهدین خلق:
با انحراف ایدئولوژیك و جذب و تربیت میلیشیا، از خرداد 60 وارد جنگ مسلحانه با نظام شدند. علاوه بر حركتهای تروریستی و بمب‌گذاری، همکاری با ارتش بعث صدام و عملیات چلچراغ و فروع جاویدان را علیه ایران طراحی كردند.
2)جریان لیبرال:
تعریف:
جریانهایی که تفکر، اعمال و رفتار آنان و نیز نوع مبارزه شان مبتنی بر لیبرالیسم است. (آزادی گرایی)
-ابعاد لیبرالیسم:
1- لیبرالیسم اقتصادی(تکیه بر اصالت فردیت، نفع و لذت در اقتصاد یعنی اقتصاد بازار آزاد)
2- لیبرالیسم دینی(تکیه بر معرفت نسبی و عدم اصالت هیچ دین)
3- لیبرالیسم اجتماعی(نفی هرگونه کنترل غیربشری بر جامعه انسانی و اصالت تسامح و تساهل و تلورانس)
4- لیبرالیسم سیاسی(قطع ارتباط و هدایت الهی از اجتماع بشری)
اقدامات لیبرالها بعد از انقلاب:
1-طیف آشکار لیبرالها: مثل نهضت آزادی و جبهه ملی در دولت موقت حضور داشته و با تسخیر لانه جاسوسی و استفاده از دولت، به حمایت از لیبرالها و منافقین و مقابله با لایحه قصاص برخاستند. غائله 14 اسفند 59 در دانشگاه تهران و صدور اعلامیه در 8 سال جنگ و زیر سوال بردن امام و جنگ و ارتباط با منتظری از اقدامات آنها تا سال 68 بود.
2- طیف پنهان لیبرالها: شامل افرادی چون حجاریان، خسرو تهرانی، شمس الواعظین، مصطفی رخت صفت، دکتر سروش، کدیور، آرمین، تاجزاده، آغاجری، مجتهد شبستری، مجید محمدی، حاتم قادری، سازگارا، مهرانگیز کار و ... در حلقه های مطالعاتی، کارشناسی و عرصه های فکری حضور داشتند.
- مهمترین تحرکات لیبرالها:
1-فعال شدن در حلقه کیان به رهبری سروش اوایل دهه 70 با شکل گیری جریان روشنفکری دینی به منظور تئوریزه کردن مبانی ایدئولوژی لیبرالیسم و مقابله با حاکمیت دینی.
2- طیف مطالعات استراتژ یک ریاست جمهوری که درصدد تئوری پردازی در زمینه مسایل سیاسی مثل جامعه مدنی، مردم سالاری، توسعه سیاسی و... بودند.
3- حوزه تشکیلات ملی - مذهبی که شامل طیف هایی از جنبش مسلمانان مبارز، جاما، پیام هاجر، مجله ایران فردا، بنیاد شریعتی و... که در سال 79 رسوا گردیدند.
- دیگر اقدامات لیبرالها:
1-ارتباط با بیگانگان
2- موج سواری پس از دوم خرداد
3- نفوذ در انجمن های اسلامی دانشجویی
4- همراهی با فتنه تیرماه 78
5- همراهی با کنفرانس ضدانقلابی برلین
6- حمایت از مجرمان
7- نفوذ و پیوند با عناصر درون حاکمیت
8- تشکیل جبهه فراگیر اصلاح طلبان
9- نفوذ و حمایت از فتنه جوئیهای منتظری(نقطه امیدجریان برانداز)
3)جریان های خودی:
-ویزگیهای جریانات خودی:
1-معتقد به اسلام 2- معتقد به نظام اسلامی 3- معتقد به ولایت فقیه
4- اعتقاد و التزام به آرمانهای حضرت امام و مقام معظم رهبری
5- اعتقاد به قانون اساسی.
-دو جناح اصلی در جریانات خودی:
1-جناح موسوم به راست(به رهبری جامعه روحانیت)
2- جناح موسوم به چپ(به رهبری مجمع روحانیون مبارز)
- ملاک تقسیم بندی چپ و راست:
1-افرادی که خط امام، ضدغرب و آمریکا، طرفدار مستضعفین و محرومین و طرفدار اقتصاد دولتی در زمان جنگ بودند به طیف چپ مشهور شدند
2- افرادی که اقتصاد دولتی را بر نمی تافتند و در کارنامه خود سابقه عدم رأی به مهندس موسوی را داشتند مشهور به طیف راست شدند.
این عامل که از سال 60 عامل تقسیم عناصر و جریانات خودی بود، منشأ بسیاری از انحرافات امروز جامعه اسلامی شد.
- احزاب چپ و راست:
-طیف چپ:
به رهبری مجمع روحانیون مبارز، شامل: سازمان مجاهدین انقلاب، خانه کارگر، همبستگی، حزب اسلامی کار، مجمع اسلامی بانوان، انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه ها، دفتر تحکیم وحدت، جمعیت زنان جمهوری اسلامی، انجمن اسلامی معلمان، مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم، مجمع نیروهای خط امام و... بود.(کارگزاران سازندگی از 74 به بعد).
-طیف راست:
به رهبری جامعه روحانیت مبارز تهران شامل: جمعیت موتلفه اسلامی، جامعه زینب، جامعه اسلامی فرهنگیان، جامعه اسلامی کارگران، جامعه اسلامی انجمنهای اسلامی اصناف و بازار، جامعه اسلامی نمایندگان مجلس، جامعه وعاظ و...
دو انشعاب از طیف راست: 1-مجمع روحانیون مبارز(1366) 2- کارگزاران سازندگی(1374).
- زمینه های انشعاب مجمع و طیف چپ از جامعه روحانیت مبارز:
1-دودستگی در حزب جمهوری اسلامی(الف: طیف راست سنتی شامل جریان موتلفه و... ب: جناح روشنفکر مذهبی، شاخص آنها مهندس موسوی(چپ سنتی)).
2-شهادت شهید بهشتی(رقابت جریان راست سنتی در کرسی های مجلس و دولت با جریان چپ سنتی به ریاست مهندس موسوی.)
3-سال 64 انتخاب نخست وزیر و کابینه(حمایت جریان راست سنتی از مهدوی کنی و جریان چپ از مهندس موسوی)
دوره پنجم)عصر حاکمیت دوم خردادیها و اصلاح طلبان:
1 ) اپوزیسیون
2) اصولگرایان (ارزشی ها)
3) دوم خردادیها (اصلاح طلبان)
4 ) جریان سوم
1) اپوزیسیون:
1- خارج از حکومت، مخالف حکومت: اپوزیسیون برانداز(منافقین با راهبرد مبارزه مسلحانه)
2- داخل حکومت، خارج قدرت : نهضت آزادی (مبارزه مدنی علیه نظام)
3- داخل حکومت، درون قدرت: طیف هایی از اصلاح طلبان و دوم خردادیهای رادیکال همانند جبهه مشارکت
2) اصولگرایان و ارزشی ها:
آنها با طرح گفتمان دینی بر 4 محور جریان خودی، توانستند در انتخابات دومین دوره شوراهای اسلامی در اسفند 81 و نیز هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی در اسفند 82، فضای سیاسی اجتماعی کشور را تغییر دهند. این جریان تا قبل از انتخابات نهم در پوشش شورای هماهنگی نیروهای انقلاب فعالیت می کردند.
3) دوم خردادیها (اصلاح طلبان)
این جریان با حضور 18 گروه با عنوان«شورای هماهنگی جبهه دوم خرداد» پس از دوم خرداد 76، علاوه بر شوراهای اسلامی مرحله اول، قوه مجریه(سال 76 و سال 80) و مجلس ششم(78) را در اختیار خود گرفتند. (موفقیت در 4 انتخابات)
-ترکیب و ماهیت جبهه دوم خرداد:
1-لایه سنتی: طیف هایی از مجمع روحانیون، مجمع زنان و... با باور به نظام دینی و ولایت فقیه و آرمانهای امام (ره)
2-لایه فرصت طلب: طیف هایی که در دولت هاشمی و خاتمی خود را با قدرت حاکم تطبیق کردند شامل کارگزاران سازندگی، همبستگی و مردم سالاری.
3- لایه عمل گرا: جریانهایی چون حزب اسلامی کار، خانه کارگر، نقش نیروهای عمل کننده این جبهه اند.
4- لایه افراطی: جریانهایی چون مشارکت، مجاهدین، تحکیم وحدت و ملی مذهبی ها با گفتمان سکولار در اندیشه، التقاط در ایدئولوژی و مواضع اپوزیسیونی در رفتار، به تغییر ساختار در حکومت دینی گام برمی داشتند.
-دلائل افول جبهه دوم خرداد:
1-تقابل با ارزشهای دینی و انقلابی
2- تضاد ایدئولوژیک
3- اختلافات درونی
4- غفلت از مطالبات حقیقی مردم
5- فقدان استراتژی
6- بحران در راهبردها
7- رفتار اپوزیسیونی
8- رابطه سالاری
9- قانون شکنی
10- رواج روح اشرافیت و کاهش ساده زیستی.
4) جریان سوم:
از ابتدای پیروزی انقلاب جریانهایی چون سلطنت طلبان، منافقین، باند منحرف مهدی هاشمی، جریان دفاع از ارزشهای انقلاب اسلامی، خود را به عنوان نماد جریان سوم می دانستند.
- مدعیان جریان سوم درون نظام بعد از دوم خرداد شامل:
1-جریان منتسب به محسن رضایی: شعار این جریان نفی دو جریان و تکیه به نیروهای ارزشی با شعار«مدیریت نسل دوم». (سایت تابناک (بازتاب)، ماهنامه بینش سبز، خدمتگزاران مستقل ایران اسلامی و فراکسیون وفاق و کارآمدی از این طیف است)
2- 23 گروه ناراضی دوم خرداد که از واگذاری قدرت در حاکمیت اصلاح طلبان ناراضی بودند.
3- کارگزاران سازندگی
دوره ششم)عصر حاکمیت اصولگرایان:
سه جريان فعال شامل:
الف) جريان اصولگرا
ب) جريان دوم خرداد
ج) جريان ميانه
الف) تيپ‌شناسي جريان اصولگرا:
1- در اوج حاكميت جبهه دوم خرداد و پس از واقعه 18 تير 78، جمعي از منتقدين و دلسوزان ارزشي، به منظور دفاع از انقلاب و نظام اسلامي، در چارچوب گفتمان رهبري (عدالتخواهي، مبارزه با فقر، فساد و تبعيض و طرح مطالبات واقعي مردم) حركت جديد خود را با تابلوي «شوراي هماهنگي نيروهاي انقلاب اسلامي» و «آبادگران ايران اسلامي» ايجاد و با پيروزي در دو انتخابات شوراهاي دوم (سال 81) و انتخابات هفتم مجلس (سال 82) تقويت، و در انتخابات نهم رياست جمهوري (سال 84) و انتخابات شوراهاي سوم (سال 85) با عنوان اصولگرايان، (عليرغم تكثّر نامزدها و طيف‌ها) تحكيم يافتند.
2ـ از مهم‌ترين شاخصه‌هاي اصولگرايي:
منشور اصولگرایی:
1-توسعه و عمق بخشی به اسلام فقاهتی و کارآمدی دین در عرصه حکومت.
2- حاکمیت ولایت مطلقه فقیه به عنوان وجه مشروعیت نظام
3- تقویت مشارکت مردم و تضمین مقبولیت مردمی نظام
4- عدالتخواهی 5- استقلال خواهی 6- تثبیت آزادی و آزاد اندیشی
7- تقویت خودباوری و اعتماد به نفس در عرصه علوم و فنون
8- اتخاذ رویکرد اصولگرایی مصلحانه
9- تلاش در جهت تحقق دولت نمونه اسلامی
10- بهره گیری از فرصتها و تبدیل تهدید و آسیب ها به فرصتها و قوتها.
3ـ مهم‌ترين طيف‌ها و چهره‌هاي اصولگرا شامل سه دسته‌اند:
ـ طيف رايحه خوش خدمت (حاميان دولت نهم)، آقايان مصلحي، زياري، محصولي، كردان
ـ طيف اصولگرايان تحول‌خواه شامل: زاكاني، فدايي، چمران، توكلي
ـ طيف سنتي اصولگرايان (پيروان خط امام و رهبري) شامل: عسكر اولادي، باهنر، بادامچيان، صدر، كوهكن
ب) تيپ‌شناسي جريان دوم خرداد:
1ـ جريان دوم خرداد پس از واقعه دوم خرداد 76 و پيروزي اصلاح‌طلبان در عرصه قدرت، و سه انتخابات شوراهاي اول در سال 77، انتخابات مجلس ششم در سال 78 و انتخابات هشتم رياست جمهوري در سال 80، شوراي هماهنگي جبهه دوم خرداد را تشكيل و تحكيم بخشيدند.
2- از مهم‌ترين بسترهاي اجتماعي جريان دوم خرداد:
الف) شكل‌گيري دولت سازندگي (76ـ 68) و اجراي گفتمان توسعه اقتصادي در دولت هاشمي رفسنجاني و عدم توجه به هنجارهاي اجتماعي جامعه، منجر به ريزش رأي ايشان و شكست كارگزاران در انتخابات مجلس پنجم، شكاف دولت ـ مردم و نيز افزايش نارضايتي توده‌ها گرديد.
ب) نقد سياست‌هاي انقلاب و نظام ديني در عرصه فرهنگي كشور در دولت سازندگي از سوي جريان روشنفكري در حلقه كيان، مركز مطالعات استراتژيك، حلقه سلام، و در اولويت قرار گرفتن جنگ نرم از سوي دشمنان خارجي و عدم توجه به هشدارهاي جدي شبيخون فرهنگي رهبري انقلاب، آسيب‌هايي را به فرهنگ و روحيه ملي وارد ساخت.
ج) تغيير در بافت جمعيتي كشور و نقش رأي اولي‌ها در رقابت‌هاي سياسي و نيز شعارها و منش‌هاي انتخاباتي سيدمحمد خاتمي و رأي 20 ميليوني ايشان در دوم خرداد 76 به عنوان نماد تحول و تغيير در چارچوب نظام در رقابت سه جريان سياسي كشور.
3ـ از شاخصه‌هاي جريان دوم خرداد، دگرديسي و چرخش از فضاي انقلابي دهه 60 به فضاي غرب دوستي، اقتصاد ليبرالي، رويكردهاي فرهنگي ليبرال، اعتقاد به نقش حداقلي دين در اداره كشور در دهه 70 بوده است.
4ـ مهم‌ترين طيف‌ها و چهره‌هاي جریان دوم خرداد :
- طيف سنتي
- طيف ميانه
- طيف افراطي
طيف سنتي جریان دوم خرداد :
گروه‌هايي همچون مجمع روحانيون مبارز، جمعيت زنان جمهوري اسلامي و ... كه مدعي پيروي از خط امام و اعتقاد به ولايت فقيه در چارچوب قانون اساسي بوده چهره‌هايي همانند خاتمي، كروبي، موسوي لاري، مجيد انصاري.
طيف ميانه جریان دوم خرداد :
احزابي كه در سال‌هاي دولت سازندگي و اصلاحات با فرصت‌طلبي خود را با جريان حاكم همراه كردند. اين طيف در سال‌هاي خطرساز حاكميت اصلاح‌طلبان، جاده صاف‌كن و حامي مهم سياسي و اقتصادي و فرهنگي افراطيون برانداز بوده‌اند. همانند احزابي چون كارگزاران، اعتدال و توسعه و ... و چهره‌هايي چون مرعشي، نوبخت، محمدعلي نجفي، مرتضي الويري.
طيف افراطي جریان دوم خرداد :
گروه‌هايي چون مشاركت، مجاهدين انقلاب، دفتر تحكيم و ... كه در انديشه سكولار، در ايدئولوژي التقاطي و در رفتار مواضع اپوزيسيوني داشته و با تاكتيك‌هايي چون حاكميت دوگانه، تحصن و استعفا، عبور از قانون اساسي و ... در صدد ساختارشكني نظام جمهوري اسلامي بودند. همانند چهره‌هايي چون سعيد حجاريان، بهزاد نبوي، محمدرضا خاتمي، اكبر گنجي، رضوي فقيه، آغاجري .
5ـ مهم‌ترين دلايل افول جبهه دوم خرداد:
تقابل با ارزش‌هاي ديني و انقلابي، تضاد ايدئولوژيك، اختلافات دروني، غفلت از مطالبات حقيقي مردم، فقدان استراتژي، رفتار اپوزيسيوني، رابطه سالاري، قانون‌شكني، رواج روح اشرافيت و كاهش ساده‌زيستي و ... بوده است.
3ـ مهم‌ترين احزاب و شخصيت‌هاي جريان ميانه :
ـ حزب كارگزاران سازندگي، حزب تمدن اسلامي، حزب اعتدال و توسعه، حزب مردم سالاري، حزب رفاه ملت ايران و ... از مهم‌ترين احزاب جريان ميانه‌اند.
ـ از مهم‌ترين چهره‌هاي ميانه، آقايان هاشمي رفسنجاني، حسن روحاني، سيدمحمود دعايي، عبدالله نوري، محمد هاشمي، حسين مرعشي، محمدعلي نجفي، كرباسچي و ... مي‌باشند.
1
1
فساد در دربار شاه_فرشته لظفی