جنبش مشروطه تا رضاشاه
ایده مشروطه ای که بیشتر به ایده های مراکز فراماسونری مثل انجمن معارف˛ مرکز غیبی˛ جامع آدمیت و ... نزدیک بود شکل گرفت. شروع جنبش از ماجرای گران شدن قند از تهران آغاز شد. علاالدوله با الدوله با تائید عین الدوله (صدراعظم)هفده نفر بازرگان و دوسید را به جرم گران کردن قند به چوب بست که موجب اعتراض بازاریان و روحانیون به شکل سخنرانی ضد استبدادی˛ درخواست تاسیس عدالتخانه˛ درخواست برکناری عین الدوله و مسیونوزبلزیکی شد. پس از اعتصاب مردم در تهران و تحصن در مسجد حضرت عبدالعظیم مظفرالدین شاه با دادن وعده های کذب قائله را خواباند ولی آنها را عملی نکرد و دوباره بعلت تهدید سید محمد طباطبایی و سید عبدا... بهبهانی مبنی بر ترک کشور و رفتن به عتبات عالیات و تحصن مردم در سفارت انگلیس و درخواستهای مجدد عین الدوله استعفا داد و میرزا نصرا...خان مشیرالدوله صدر اعظم شد. نهضت مشروطه در ابتدا به علت تاسیس عدالتخانه به نهضت عدالتخانه معروف بود ولی کم کم مسئله پارلمان و محدود کردن قدرت شاه مطرح شد و بالاخره در 1324 فرمان مشروطه امضا شد و مجلس نمایندگان افتتاح و قانون اساسی تصویب شد ولی با دو دیدگاه متفاوت که یکی نظر روحانیون و در افتتاح و قانون اساسی تصویب شد ولی با دو دیدگاه متفاوت که یکی نظر روحانیون و در راس آن شیخ فضل ا... نوری که می خواست قوانین بر پایه شریعت باشد و دیگر روشنفکران غربزده فراماسونری که قوانین غربی می خواستند. بدین ترتیب تفرقه بین دسته مبارزان آغاز شد که فراماسونها اکثریت بودند و توانستند به نفع خود قانون را که 51 ماده بود تدوین کنند و فقط با تلاش شیخ فضل ا... نظارت فقها به عنوان اصل دوم متمم تصویب شد. در همان سال مظفرالدین شاه بدرود حیات گفت و محمدمیرزا به حکومت رسید.
ولی محمدعلی شاه که با مشروطه مخالف بود حکم سلطنت مشروطه و متتم قانون اساسی را با اعتراض مردم به ناچار امضا کرد ولی پس از آن دستور به توپ بستن مجلس را توسط کلنل لیاخوف روسی داد و چند نفر از مشروطه خواهان را به بند کشید و تعدادی را کشت و برخی دیگر را وادار به گریز کرد.
قرارداد 1907
این قرارداد در سن پطرزبورگ بسته شد و به موجب آن ایران به سه قسمت تقسیم می شد: بک منطقه بی طرف تحت نفوذ حکومت مرکزی و دو منطقه دیگر تحت نفوذ انگلیس و روسیه. این قرارداد حتی با اعتراض دولت ایران هم لغو نشد و اگر جنگ بین المللی 1914 و انقلاب کبیر روسیه رخ نداده بود شاید اسمی از ایران امروز در نقشه جهان دیده نمی شد.
فاتحان تهران
برای ریشه کن کردن دستگاه استبداد محمدعلی شاه دسته ای از مجاهدین به قصد تسخیر پایتخت خروج کردند. دسته ای از جوشقان و قم به سرداری حاجی علیقلی خان سردار اسد به سمت کاشان و دسته ای از بختیاری و اصفهان و فارس و دسته ای از مجاهدین گیلان که قزوین را تصرف کردند همگی به سمت تهران حمله و طول سه روز نیروی دولتی را شکست دادند و در 1327 محمد علی شاه را پس از 13 ماه سلطنت از تخت سلطنت به زیر کشیدند که وی به روس پناهنده شد. پس از فتح تهران سران مشروطه اجتماعی در بهارستان تشکیل دادند و چون احمدشاه پسر 13 ساله محمدعلی شاه به بلوغ نرسیده بود 23 نفر برای اداره مملکت برگزیده و عضدالملک نایب السلطنه شد. پس از آن دومین دور انتخابات مجلس انجام شد و بدین ترتیب منافع مشروطه خواهان و انگلیسی ها که همانا برداشتن روحانیت از سر راه خود که مانعی برایشان محسوب می شد تامین شد و شیخ فضل ا... نوری را اعدام کردند.
در سال 1322 احمدشاه رسما تاجگذاری کرد و انتخابات مجلس سوم برگزار شد.
قرارداد1919
این قرارداد با دادن رشوه هایی به برخی سران دولت ایران از جمله وثوق الدوله بسته شد که حوزه قدرت انگلیس را در ایران تثبیت می کرد و مفاد آن به شرح ذیل می باشد:
1-در دست گرفتن زمام امور مالیه و ارتش ایران بوسیله مستشاران انگلیس که از دولت ایران حقوق می گیرند.
2-منحل شدن قزاق و ژاندارمری و تشکیل ارتش متحدالشکل زیر نظر و فرماندهی افسران انگلیسی
3-تغییر تعرفه گمرکی در ظاهر به نفع ایران ولی در حقیقت به سود بریتانیا
4-همکاری بریتانیا با ایران در خصوص قراردادهای موجود بین دو کشور و ترمیم خسارات وارده در ایام جنگ
5-چشم پوشی بریتانیای کبیر از مطالبه هزینه نگهداری سپاه خود در ایران مشروط بر چشم پوشی ایران از مطالبه خسارت وارده از قشون بریتانیا
ولی پس از انتخابات مجلس چهارم این قرارداد رد شد و کابینه وثوق مستعفی و بار دیگر مشیرالدوله نخست وزیر شد. کودتای رضاخان مدیون ایجاد ناامنی و حس نارضایتی مردم به واسطه این قرارداد بود.
کودتای 1299 شمسی
برای رسیدن انگلیسی ها به منابع ایران و توسط خود آنها طرح ریزی شد و برای رسیدن به این هدف نیاز به دو مهره نظامی و سیاسی داشتند که اولی رضاخان و دومی سید ضیاالدین طباطبایی بود.
بدین ترتیب در اوایل اسفند 1299 قوای قزاق به فرماندهی رضاخان از قزوین به سوی تهران حرکت کرد و بدون هیچ مشکلی تهران را در سوم اسفند تصرف کرد و احمدشاه از ترس وی را به عنوان فرمانده کل قوا و سید ضیا را به عنوان نخست وزیر انتخاب کرد. در 1300 رضاخان سید ضیا را کنار گذاشت و خود وزارت جنگ را بر عهده گرفت و در 1302 به نخست وزیری منسوب شدو پس از آنکه احمدشاه به اروپا رفت با تصویب ماده ای در مجلس سلسله قاجار را منحل و پهلوی را به رسمیت شناخت و به پادشاهی ایران دست یافت.
خیابانی و میرزا کوچک خان جنگلی دو تن از مبارزان بودندکه به ترتیب در تبریز و تالش دست به مبارزه زدند.
خیابانی در تبریز به اصلاح نظام اداری پرداخت. وی با در دست گرفتن شهربانی سررشته امور را در تبریز در دست گرفت ولی نیروی قزاق در مقابل او بود که به دلیل سخنرانی که بر علیه آنان کرده بود قزاقها به پایگاه وی حمله کردند و پس از قتل و غارت در شهر وی را به ضرب گلوله کشتند.
میرزا کوچک خان جنگلی که دانش آموخته علوم دینی بود پس از مبارزه از راههای کوناگون سرانجام دست به مبارزه مسلحانه زد. وی کمیته اتحاد اسلام را تشکیل داد و همزمان با نارضایتی مردم شمال از این نابسامانی بهره گرفت و به جنگل رفت و به مدت 7 سال مبارزه کرد و تا حدی هم در این مبارزه موفق بود ولی سرانجام رضاخان و مخالفان میرزا بر علیه او بسیج شدند و او را از سه طرف مورد تهاجم قرار دادند و بدین ترتیب ریشه نهضت جنگل قطع شد.
رضاشاه
در 1304 تاجگذاری کرد و با تکیه بر سه رکن: ارتش جدید ˛ بوروکراسی دولتی و حمایت دربار به تثبیت قدرت خود پرداخت.
از ابتدای تاسیس مجلس تا 5 دوره ˛ برگزاری انتخابات با هر ترفندی که بود مردم توسط سیاستمداران به پای صندوقهای رای می آمدند ولی از مجلس ششم تا سیزدهم نتیجه انتخابات را شاه تعیین میکرد و مجلس دیگر نهادی بی محتوا بود و بصورت لفافی تزیینی برای پوشاندن صراحت حاکمیت نظامی در آمده بود.
اقداماتی که رضاشاه برای تضمین قدرت مطلق خود انجام داد عبارت بودند از:
تعطیل کردن روزنامه های مستقل˛ سلب مصونیت پارلمانی از نمایندگان˛ از بین بردن احزاب سیاسی˛ نامعتبر معرفی کردن بست نشینی در اماکن مقدس˛ ممنوعیت مراسم زنجیرزنی و قمه زنی در ماه محرم˛ ممنوعیت تظاهرات در عید قربان˛ بازکردن درهای مساجد بزرگ به روی گردشگران و متوقف کردن صدور روادید برای زیارت مکه و عتبات عالیات˛ ممنوع کردن اتحادیه های کارگری و وادار کردن مردم به پوشیدن لباس غربی وکلاه پهلوی
رضا شاه به تدریج حامیان غیر نظامی خود را از دست داد و نتوانست برای نهادهای خود پایگاه اجتماعی بدست آورد و بدون کمک یک حزب سیاسی حکومت کرد و سرانجام انگلیسی و روسها را بر آن داشت تا او را کم کم از صحنه خارج کنند.
استعفای رضاشاه
در جنگ جهانی دوم و پس از اتحاد انگلیس و شوروی به دلیل اینکه متفقین ایران را مناسب ترین راه کمک رسانی به شوروی تشخیص دادند نیروهای نظامی انگلیس و شوروی از مرزهای شمال و جنوب غربی به خاک ایران هجوم آورند و به بهانه خرابکاری آلمانها در ایران این کشور را به اشغال خود در آوردند که ارتش رضاشاه هم نتوانست مقاومتی کند بنابراین رضا شاه به نفع پسرش محمدرضا استعفا داد و عازم اصفهان شد. پس از استعفای وی مجلس شورای ملی تشکیل و محمدرضا را جانشین پدرش اعلام کرد.
محمدرضا به شدت وابسته به امریکا و انگلیس بود و آنها در نظام حکومتی دخالت می کردند بطوری که سرنوشت کشور در اختیار قدرتهای بیگانه قرار داشت و شاه نقش مجری را ایفا می کرد. نخست وزیران قدرت خود را ناشی از بیگانگان می دانستند و آنها را به جای شاه ارباب خود می دانستند.
ایدئولوژی محمدرضا عبارت بود از ناسیونالیسم ایرانی در کنار غرب گرایی مفرط و این همان موضوعی بود که پایه های مشروعیت فرهنگی و دینی نظام طاغوت را در ذهن روحانیون و مذهبی ها در هم کوبید.
به قول نویسندگان آمریکایی کتاب هزیمت "شاه مجذوب آیین های پیش از اسلام بود" همچنین هویدا که به اعتراف خود یک بی مذهب بود شاه را در ترویج افکار الحادی تشویق می کرد. فرح در این باره می گوید: هویدا به دلیل فهمیدن نقاط ضعف شاه بعد از جشنهای 2500 ساله به او پیشنهاد داد که رسمی بودن دین اسلام را در کشور لغو کند و اجازه گسترش فعالیت بهاییان را در کشور بدهد و شاه هم بدش نمی آمد که توصیه های او را به کار ببندد ولی از مردم و شورش آنها می ترسید ولی از هویدا خواست تا بصورت پنهانی وسیله رشد بهاییان را فراهم کند. باهری که فردی علاقمند به قمار˛ مقام و قدرت بود یک بهایی بود و اعتراض داشت که چرا بهاییان حق چاپ کتاب ندارند همچنین عبدالکریم ایادی پزشک مخصوص شاه یک بهایی بود.
علاوه براین شاه از توهم یک قدرت روحانی قوی درون خویش برخوردار بود و اظهار می کرد که نیرویی که دیگران آن را نمی بینند مرا همراهی می کند ˛ من خدا را باور دارم ˛ به من الهاماتی می شود˛ من حضرت قایم را دیده ام و ... محمدرضا نیز مانند پدرش از دین زرتشت تمجید می کرد و علاقه به ترویج مذاهب دیگر در مقابل اسلام داشت به طوری که هدفش از برگزاری جشهای 2500 ساله دشمنی با اسلام و سعی در جایگزینی فرهنگ غرب به جای فرهنگ مذهبی بود.
دوران حکومت محمدرضا
1) از سال 1320 تا 1332
آغاز این دوران به سلطنت رسیدن محمدرضا پهلوی می باشد. در این دوره شاه قدرت چندانی نداشته و با اعمال نفوذ قدرتهای اشغالگر مملکت اداره می شد و یا دوره ای نیز جریان ملی شدن صنعت نفت مملکت را تحت اداره خود داشتند. در عوض شاه مشغول تجهیز ارتش و گسترش ارتباط با امریکا و انگلیس بود. همچنین جریانات مختلفی از جمله ملی شدن صنعت نفت در میان مردم شکل گرفت که در این زمینه دو شخصیت مهم نقش اساسی داشتند.
1) آیت ا... کاشانی:
ایشان از سال 1320 وارد صحنه سیاسی شدند و خط مشی عدم دخالت مستقیم در سیاست و نگهداری مردم در صحنه را داشتند و همواره انگلیس را مانع استقلال ایران می دانستند.
2) دکتر مصدق
وی در انتخابات دوره های 14 و 15 و 16 موفق به ورود به مجلس شد. زمامداری او شامل دو دوره است:
دوره اول از 7/2/1330 تا 25/4/1331 که اختصاص به اخراج انگلیس از شرکت نقت ایران و انگلیس دارد. در این دوره ملی شدن صنعت نفت تصویب شد که پیروزی مهمی بود. اشرف در خاطراتش می نویسد که از نماینده رییس جمهور امریکا خواسته تا مصدق همان غولی که امریکایی از شیشه بیرون آوردند به درون شیشه باز گردانند و به بیان ماموریتش برای ارسال یک پاکت حاوی پیام به محمدرضا به مقصد ایران سفر کرده است می پردازد.
مصدق اشرف را اخراج کرد شاه هم در مقابل او را از نخست وزیری عزل کرد ولی مصدق نپذیرفت و خواهان فرماندهی کل قوا شد ولی شاه و مجلس مقاومت کردند و وی استعفا داد و قوام نخست وزیر شد.
دوره دوم از 25/4/31 تا 28/5/32 که در این دوران آیت ا... کاشانی مردم را دعوت به مقاومت می کرد و مردم در 30 تیر اعتراض کردن که کشتار توسط قوام صورت گرفت ولی مردم بر اوضاع مسلط شدند و قوام گریخت و مصدق به نخست وزیری برگشت و فرمانده کل قوا شد و به مدت 6 ماه هم از قدرت قانونگذاری بدون تصویب مجلس برخوردار شد. در این زمان مصدق از قوام حمایت کرد و افراد مشکوک و بدنام را منتصب کرد که سبب اعتراض آیت ا... کاشانی شد ولی مصدق ازوی درخواست عدم مداخله نمود. همچنین وی از مجلس درخواست تمدید مدت 6 ماه قانونگذاری به یک سال را نمود و به این ترتیب بر دامنه اختلافات افزود و سرانجام با توسط به رفراندوم انحلال مجلس را اعلام نمود.
کودتای 28 مردادبا مشارکت شرکت سابق نفت ایران و انگلیس و همکاری وزارت خارجه انگلیس و امریکا و سازمان سیا طرح ریزی شد. روزولت بعنوان رییس بخش خاورمیانه ای سیا و شاپور ریپورتر از سوی دیگر ائتلافی برای سرنگونی دولت مصدق پدید آوردند. برادران رشیدیان منزل خود در شمال تهران را در اختیار روزولت قرار دادند و وی به طرح دسیسه علیه کابینه مصدق پرداخت. طبق برنامه قرار بود کودتا روز 25 مرداد ساعت 10 شب به فرماندهی سرهنگ نعمت ا... نصیری اجرا شود و سرلشگر زاهدی نخست وزیر شود. اما مصدق از جریان کودتا باخبر شد و بعلاوه حضور گسترده مردم در حمایت از مصدق و همچنین بعلت تاخیر در امضای حکم عزل مصدق و نصب زاهدی کودتا شکست خورد. ولی دکتر مصدق پس از این جریان اجازه نداد تا خبر کودتا از رادیو اعلام شود و علیرغم پشتیبانی مردم از ارتش خواست تا خیابانها را از تظاهرکنندگان پاک کند و حتی سعی در مبارزه با کودتاچیان نکرد و در نهایت مصدق دستگیر و زندانی و محاکمه شد.
دوره اول حکومت محمدرضا اوضاع اقتصادی ایران بسیار ویران کننده بود که دلیل آن حضور نیروهای متفقین در ایران و نیاز آنها به غذا و مواد خام بود. پس از خروج متفقین اوضاع کمی بهتر شد ولی تورم و کسری بودجه همچنان باقی بود و همین امر سبب حضور بیشتر امریکا به دلیل درخواست دولت از کمکهای خارجی بود.
در 1335 امریکا به کمک شاه آمد و پیشنهاد تشکیل دو سازمان همانند سیا و اف بی آی را به شاه داد ولی شاه فقط با تشکیل یکی موافقت کرد و لایحه تشکیل ساواک را به مجلس داد و ساواک در 1336 به ریاست تیمور بختیاری شروع به کار کرد. ساواک یکی از کلیدی ترین علل سقوط نظام پهلوی محسوب می شود زیرا گزارشاتی غیر واقعی از اوضاع جامعه در اختیار حکومت می گذاشت.
2)از سال 1332 تا 1343
در این دوران همه جا نام شاه به چشم می خورد و دولت و نخست وزیران و مجلس نقش چندانی نداشتند. سیاست ایران در واقع بازتابی از وضع سیاسی آمریکا بود و از مقطعی هم روی کار آمدن دموکراتها را داشتیم و در واقع این دوران دوره آمریکاییزه شدن فضای سیاسی ایران بود.
لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی در این دوره به تصویب رسید که ما مور اجرای آن اسد ا... علم بود. به موجب این لایحه لفظ اسلام از شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان حذف می شد و مراسم تحلیف انتخاب شوندگان به جای قرآن با کتاب آسمانی انجام می شد. امام خمینی که منتظر فرصتی برای آغاز یک تحول بنیادین در نظام سیاسی بود از این نقطه مبارزه خود را آغاز کرد و برای اعترااض به تصویب این لایحه علمای طراز اول قم را دعوت و با آنان مشورت کرد و تصمیم گرفتند طی تلگرافی به شاه درخواست لغو لایحه را بنمایند و همچنین مردم را از طریق علمای تهران و شهرستان ها از این امر اگاه کنند و از این پس هم جلسات مشورت را ادامه دهند تا با وحدت نظر مبارزه ادامه پیدا کند . به دنبال بی اعتنایی شاه به تلگراف ها تهدید ها و سخنرانی ها و صدور اعلامیه های امام کار ساز شد و بالاخره لایحه پس از سه ماه لغو شد .
در این دوره همچنین شاه مامور اجرای انقلاب سفید از طرف آمریکا شده بود که به وسیله آن اهداف امریکا دنبال می شد و می توان از جمله این اهداف به نکات زیر اشاره کرد :
1- فلج کردن قشر دهقان و کارگر که مهمترین خطر منافع امریکا بودنند به وسیله اصلاحات ارضی
2- باز کردن راه نفوذ و دخالت مستقیم ستون پنجم و عوامل بیگانه به نام اقلیت های مذهبی و انجمن بانوان با طرح اصلاحات قانون انتخابات
3- جلوگیری از نفوذ نیروهای انقلابی در بین روستاییان با فرستادن جاسوسان ساواک در قالب طرح سپاه دانش
4- وانمود کردن احترام به مردم با طرح شعار های فریبنده و راه انداختن رفراندوم دروغین
اقدام به تصیب کاپیتولاسیون نیز در این دوره صورت گرفت که با مخالفت های امام مواجه شد.
3)از سال 1342 تا 1357
این دوره بیش تر بر ایجاد بسترهای انقلابی و افزایش نا رضایتی مردم و رهبری امام خمینی دلالت دارد. پس از درگیری ها و مسائلی که در مورد کاپیتولاسیون در دوره قبل پیش آمد بالاخره در این دوره شرایط احیای کاپیتولاسیون فراهم شد. کاپیتولاسیون عبارت است از پیمان هایی که حقوق قضاوت کنسولی و حقوق برون مرزی را به کشور دیگری در قلمرو حاکمیت ملی کشور میزبان اعطا می کند و ریشه در استعمار دارد.
یولارد به محمدعلی فروغی نخست وزیر وقت پیشنهاد استخدام مستشاران امریکایی را داد. امام با ایراد سخنرانی کوبنده ای موضع نهضت را در برابر استکبار غرب و شرق روشن کرد و رسوایی جدید رژیم را افشا کرد و به مردم فهماند که اگر یک خدمه امریکایی مرجع تقلید شما را وسط بازار ترور کند دادگاه ایران حق محاکمه ندارد ولی اگر شاه ایران یک سگ امریکایی را زیر بگیرد باید بازخواست شود. با این افشاگریها بود که امام تبعید شد ولی لایحه کاپیتولاسیون همچنان به قوت خود باقی ماند و پس از انقلاب ملغی شد.
حزب رستاخیز در سال 53 تاسیس شد و امام عضویت در این حزب را تحریم کردند.
تبعید امام
امام ابتدا به ترکیه تبعید شدند. قوانین ترکیه اجازه پوشیدن لباس روحانیت به امام نمی داد و امام در شرایط سختی در طی 11ماه در ترکیه به سر بردند و کتاب تحریر الوسیله را نگارش نمودند. پس از 11 ماه اقامت در ترکیه شاه به راهنمایی جاسوسان اسرائیلی کشور عراق را برای ادامه تبعید امام انتخاب کرد تا جلوی سروصدا و اعتراض مردم را بگیرد و بدین ترتیب ایشان در نجف اشرف ساکن شدند و 13 سال در آنجا اقامت کردند و کتاب جهاد اکبر و حکومت اسلامی را در نجف اشرف تالیف کردند. امام با فتوای تحریم استفاده از کالای اسرائیلی باعث شکست تجاری اسرائیل و لطمه وارد کردن به رابطه شاه با اسرائیل شدند.
هیئت موتلفه در این دوران حسنعلی منصور را که بانی اصلی تصویب کاپیتولاسیون بود ترود کردند.
قیام 19 دی 1356
با اهانتی که در یکی از روزنامه ها به امام خمینی شده بود جرقه ای در شهر مقدس قم زده شد قیامی خونین رقم زده شد. با این قیام آهنگ حرکت انقلاب با محتوای اسلامی شتاب گرفت و نقش امام به عنوان مهره اصلی مبارزه ظاهر شد.
فرار شاه
در سالهای آخر، محمدرضا با تعویض نخست وزیرانش سعی در آرام کردن مردم می کرد که موفق نمی شد. وی با اعتراض رو به افزایش مردم مواجه بود و به جای پاسخ به خواسته های مردم سعی در جلب بیشتر نظر امریکا می کرد من جمله روی کار آوردن آموزگار به جای دولت 13 ساله هویدا. روی کار آمدن آموزگار منجر به واقعه سینما رکس آبادان گردید . پس از آن نیز شریف امامی حادثه میدان ژاله را آفرید و در نهایت بختیار به نخست وزیری رسید با شرط اینکه شاه از کشور خارج شود که در نهایت شاه پذیرفت و به بهانه بیماری کشور را در ترک کرد.
امام آمد
روز 12 بهمن 1357 پس از 14 سال و چند ماه تبعید از فرانسه عازم ایران گردید و ملاقات با بختیار را نپذیرفت و از ارتش درخواست ملحق شدن به ملت را نمود.
فساد در دربار شاه_فرشته لظفی